Mục đích: đánh giá sự biến đổi chất lưỡi theo y học cổ truyền ở các giai đoạn khác nhau của tâm thần phân liệt (TTPL) thể paranoid, tìm hiểu mối liên quan giữa chất lưỡi với vi tuần hoàn ở một nhóm bệnh nhân (BN) TTPL thể paranoid qua soi mao mạch (MM) nhú nấm đầu lưỡi và MM viền móng tay. Đối tượng: 93 BN TTPL thể paranoid được chẩn đoán và điều trị nội trú tại khoa Tâm thần BV103 và BV Tâm thần Trung ương 1 từ tháng 2-7/2000. BN được chia làm 3 nhóm: nhóm 1 (triệu chứng dương tính chiếm ưu thế), nhóm 2 (triệu chứng dương tính và âm tính đan xen nhau khó phân định), nhóm 3 (chủ yếu là triệu chứng âm tính). Phương pháp: quan sát lưỡi, MM và soi MM viền móng tay. Kết quả: có sự khác biệt về chất lưỡi giữa 3 giai đoạn bệnh. Nhóm 1: đa số BN có chất lưỡi thiên về nhiệt chứng, chất lưỡi hồng đỏ 66,7%, gai lưỡi nổi cao thô 86,8%, có nhiều điểm ứ huyết màu đỏ ở bờ lưỡi 2 bên 73,3%, đầu và 2 bên rìa lưỡi đỏ 60,7%. Nhóm 2: trạng thái chất lưỡi không phân định hàn, nhiệt, hư, thực rõ ràng. Nhóm 3: chất lưỡi ở trạng thái hư hàn, chất lưỡi hồng nhợt hoặc bệnh bệu 87%, gai lưỡi lỳ 65,2%, các điểm ứ huyết màu xám nhạt 63%. Trên 30 bệnh nhân được soi mao mạch nhú nấm đầu lưỡi hoặc soi MM viền móng tay, các chỉ tiêu vi tuần hoàn động, hình ảnh đơn vị vi tuần hoàn đều biến đổi theo hướng ứ trệ, thoái hóa và phù hợp với kết quả thiện chẩn, 91,4% số BN có điểm ứ huyết ở rìa lưỡi, 100% giảm số lượng đơn vị vi tuần hoàn.