Đặt vấn đề: Theo kinh nghiệm dân gian, xạ can thường được dùng để chữa các bệnh thường gặp về họng như ho, viêm họng, viêm amidan, đau cổ, nhiều đờm, khản tiếng. Mục đích: Đánh giá tác dụng giảm ho, chống viêm và tác dụng ức chế một số chủng vi khuẩn gây bệnh ở họng của dịch chiết xạ cân trên chuột thực nghiệm. Nguyên liệu và phương pháp: Chiết xuất tạo các loại dịch chiết xạ can bằng cồn (DcXC-C) và bằng nước (DcXc-N) từ thân rễ phơi khô của cây rẻ quạt (Belamcanda chinensis (L), Iridaceae). Xác định tỷ lệ thành phần hóa học chính của xạ can theo phương pháp ghi trong Dược điển Việt Nam III. Kết quả và kết luận: DcXC-C và DcXc-N cao lỏng 1/1 có tác dụng giảm ho rõ rệt trên chuột thực nghiệm với tỷ lệ tương ứng là 73,8% và 70,4%. Dạng cao lỏng 1/1 và cao lỏng pha loãng 10 lần của 2 loại dịch chiết này có tác dụng ức chế mạnh tụ cầu vàng và phế cầu nhưng không có tác dụng ức chế liên cầu và nấm Candida albican. Uống liều 1,5ml/kg dạng cao lỏng có tác dụng ức chế viêm, giảm phù nề với mức tương ứng là 27,5% và 24,2%. DcXC-C và DcXc-N liều 10g/kg làm giảm nồng độ seromucoid huyết thanh so với chuột không uống dịch chiết lần lượt là 23,1% và 20,2%; giảm số lượng bạch cầu với tỷ lệ tương ứng 17,1% và 14,4%, tuy nhiên không làm thay đổi hàm lượng protein toàn phần và tỷ số A/G. DcXC-C và DcXc-N đều có tác dụng hoạt hóa hoạt động của α-chymotrypsin, khi phối hợp dịch chiết xạ can 0,025% và α-chymotrypsin 0,005% hoạt động của enzym này tăng cao đến 136,6%.